Putten (Gelderland)

We gaan, snel na de geslaagde reis naar Veere, weer op pad! Dit keer ga ik zelfs samen met één van de grootste fans van deze serie een gemeente verkennen. Met hem heb ik net samen twee weken Scandinavië onveilig gemaakt, dus dat gaat helemaal goed komen! We gaan in het midden tussen Den Haag en Heerenveen (waar mijn vader woont) in zitten, oftewel we gaan naar Putten!

Over Putten

Putten is een gemeente aan de rand van de Veluwe, dichtbij het Wolderwijd. Lang heeft het dichtbij de Zuiderzee gelegen, waardoor het ook enkele malen watersnood heeft gekend. In de jaren 30 van de vorige eeuw de Afsluitdijk werd gebouwd en daarna Flevoland werd drooggelegd. Sinds die tijd heeft de gemeente geen last meer van watersnood. De gemeente kent één dorp, namelijk Putten. Verder zijn er enkele buurtschappen.

Al vroeg zijn er sporen van menselijke bewoning in het gebied rond Putten, teruggaand tot zo'n 6000 jaar geleden. Dat is onder andere terug te zien aan de verscheidene grafheuvels in de bossen rond Putten. Daarnaast zijn resten uit de Romeinse tijd en ook uit de Merovingische tijd (550-800) gevonden. Het gebied is dus al lang bewoond.

In 855 wordt Putten voor het eerst in een geschreven tekst genoemd, namelijk in een akte van de Friese edelman Folckerus. In deze acte worden goederen en landerijen overgedragen aan het klooster van Werden. Tot 1802 zal veel van het land rondom Putten in bezit zijn van kloosters, vanaf 1559 voornamelijk door de Abdinckhof te Paderborn. De Reformatie heeft in Putten lang op zich laten wachten, tot 1608 bleef de pastoor van Putten aanwezig. Ook daarna bleef er een Abdinckhofse pater in de Kelnarij, het hof waarvandaan de bezittingen van het klooster worden bestuurd. De katholieke zielzorg werd gedoogd en kon dus in beperkte mate voortgezet worden. Hierdoor is er altijd nog een kleine Katholieke gemeenschap aanwezig geweest in Putten.

Putten kende de laatste keer dat het CBS dit tussen 2010 en 2014 per gemeente heeft onderzocht in het hoogste percentage Protestanten van Gelderland, namelijk een kleine 66% van de inwoners. Zo'n 43% van de bevolking bezoekt ten minste één keer per maand een religieuze dienst. Het christelijke geloof speelt dus een belangrijke rol in Putten.

Landbouw is lange tijd de belangrijkste economische activiteit geweest voor Putten. In de 19de eeuw komt hier ook de bosbouw bij. Met de komst van de spoorlijn tussen Amersfoort en Zwolle in 1863 kwam hier enige verandering in: er kwamen kunstenaars richting Putten vanwege de ongereptheid van de natuur en in hun kielzog kwamen ook de toeristen richting het bosrijke Putten. Met de opkomst van de broedmachine voor kippen kwam er ook in Putten veel pluimveehouderijen. Tot de Tweede Wereldoorlog was er in Putten weinig tot geen industrie (er was wel een boterfabriek), daarna zijn er enkele bedrijventerreinen gekomen en is er op kleine schaal industrie gekomen. Toch lijkt Putten tegenwoordig vooral een forensendorp te zijn.

Razzia 1944

Een zwarte bladzijde in de geschiedenis van Putten is de razzia van oktober 1944. Dit was een reactie op een aanslag van het Puttense verzet een dag eerder. Het dorp werd omsingeld en iedereen moest in de Grote Kerk verzamelen. Door de mannen werd eerst weifelend en later krachtig Psalm 84 verzen 3 en 8 gezongen toen zij verzameld waren in de Grote Kerk. Uiteindelijk moesten de vrouwen en kinderen werden geëvacueerd en de mannen gedeporteerd. Van de 659 mannen hebben uiteindelijk 552 mannen de razzia niet overleeft. Dit heeft uiteraard een diepe wond geslagen in de Puttense gemeenschap waarbij veel families mannen verloren zijn tijdens deze razzia. Elk jaar op 2 oktober wordt de Razzia door Putten uitgebreid herdacht.

Psalm 84

Welzalig hij, die al zijn kracht
En hulp alleen van U verwacht,
Die kiest de welgebaande wegen;
Steekt hen de hete middagzon
In 't moerbeidal, Gij zijt hun bron,
En stort op hen een milden regen,
Een regen, die hen overdekt,
Verkwikt, en hun tot zegen strekt.

Zij gaan vankrachttotkracht steeds voort;
Elk hunnerzal,in 't zalig oord
Van Sion,haastvoorGodverschijnen.
Let, HEERder legerscharen, let
Op mijnootmoedig smeekgebed;
Ai, laatmij niet van drukverkwijnen;
Leen mijeen toegenegen oor,
O, JacobsGod,geef mij gehoor.

(Psalm 84, vers 3 en 4 berijming 1773)

Politieke dingetjes

Een reden dat ik Putten graag wilde bezoeken was omdat het samen met Den Haag één van de laatste gemeentes zonder nieuwe coalitie was na de vorige verkiezingen. Helaas kan Den Haag de schande van de laatste zijn niet meer voorkomen, want op 28 juli is er in een Putten toch een akkoord gesloten tussen Gemeentebelangen, ChristenUnie, SGP en het CDA. Eind augustus zal het nieuwe college geïnstalleerd worden.

Het verhaal waarom het zo lang heeft geduurd is overigens best interessant: in mei hadden Wij Putten, SGP en de VVD al een conceptakkoord. SGP zag echter "onvoldoende basis ziet om de komende vier jaar vruchtbaar samen te werken" en stapte daarom uit de onderhandelingen. Op 14 juni gaf Wij Putten de opdracht om een coalitie te vormen terug en toen is via een externe formateur de voorgenoemde coalitie ontstaan. Overigens is de inhoud van het akkoord nog niet bekend gemaakt, de details moeten nog uitgewerkt worden.

Overigens moeten alle gemeentes even opletten, want Putten heeft een interessante bezuinigingsoptie bedacht: door een extra wethouder aan te stellen, kan er bezuinigd worden op het ambtelijk apparaat! De wethouder kan deze taken nu gewoon zelf doen. Dit klinkt heel plausibel, zeker omdat de afgelopen tijd sommige dossiers zijn blijven liggen volgens hetzelfde krantenartikel. Dat pakt de wethouder zelf wel even op. Ambtelijke capaciteit is daar helemaal niet voor nodig. (En welnee, dit is geen politiek compromis omdat er vier partijen in de coalitie zitten. Hoe kom je daar nou bij?)

Het plan!

Heit en ik ontmoeten elkaar op het station van Putten. Er zit een half uur tussen onze twee treinen, dus ik zal eerst even tijd hebben om te kijken hoe het station van Putten eruitziet. Daarna wil ik een OV-fiets nemen, aangezien een paar van de bezienswaardigheden in de buitengebieden van Putten liggen. Dit geeft ons ook de gelegenheid om de omgeving van Putten te verkennen.

Zodra Heit ook in Putten is, wil ik eerst naar Museumboerderij Mariahoeve fietsen. Dit is een boerderij uit het begin van de 20ste eeuw, waardoor we veel over de landbouw uit die tijd te weten komen. Hierna fietsen we naar het dorp toe. Allereerst gaan we dan naar de Treurende Vrouw, het herdenkingsmonument voor de Razzia van 1944 en bezoeken we het herdenkingscentrum ertegenover. Vervolgens kijken we hoeveel tijd er nog is: als we ruim de tijd hebben voor het historische museum De Tien Malen om 16:30 sluit maken we eerst een historische wandeling door Putten. Anders gaan we eerst naar het museum en wandelen we daarna door Putten. Verder wil ik nog kijken of we een grafheuvel in de buurt van Putten kunnen vinden, ik weet alleen nog niet precies waar ik één kan vinden. Dit geeft ook meteen een mooi doel om de omgeving van Putten te bekijken!

Dagje Putten!

Vandaag een geslaagde en gezellige dag gehad met Heit in Putten! Het lijkt een levend dorp met vandaag leuke activiteiten en bijvoorbeeld ook een zeer actief Puttens Historisch Genootschap. Hierdoor kun je ook veel over de geschiedenis van Putten te weten komen. De combinatie van aan de ene kant van Putten een polder en aan de andere kant een bos maakt dat het heerlijk en afwisselend fietsen is! Ten opzichte van Veere zijn er ook een stuk minder toeristen, wat als toerist stiekem altijd de droom is :). Kortom: een fijne plek!

Vandaag weer redelijk vroeg vertrokken. 8:23 ging de (vrij rustige) trein naar eerst Amersfoort en daarna met de sprinter door naar Putten. In Amersfoort stond een oude Mat'64. Deze treinen zijn vanaf 1964 in dienst gegaan en hebben een hele tijd veel van de stopdiensten in Nederland gereden. Tot2016 (eigenlijk veel langer dan oorspronkelijk gepland) hebben deze treinen in Nederland gereden als 'gewone' treinen. Vrijwilligers van Crew 2454 onderhouden deze trein, waarvan er nog drie maar drie daadwerkelijk kunnen rijden. Zij hielden vandaag een rit voor donateurs. Altijd leuk om treinen die uit dienst zijn te zien!

In Putten eerst een half uurtje gewacht tot Heit er ook was. Toen gefietst naar Museumboerderij Mariahoeve een eindje buiten Putten. Dit is een boerderij uit 1908 waar eigenlijk niks meer aan is veranderd. Het gezin dat er woonde was zeer christelijk en ook zeer zuinig. Nadat in 2003 de laatste van de drie zussen die er uiteindelijk woonden is overleden, hebben de erfgenamen het huis met het gehele interieur als museum te koop aangeboden aan de gemeente en het Puttens Historisch Genootschap. Uiteindelijk kon hierdoor een boerderij uit 1908 in geheel authentieke staat en met oorspronkelijk interieur als museum tentoongesteld worden. Hiermee is het een uniek interieurensemble die door de Rijksdienst voor Cultureel Erfgoed op dezelfde lijst met voorbeelden als het Vredespaleis en het stadhuis van Dudok in Hilversum is gezet. Een enthousiaste gids zorgt ervoor dat je in korte tijd zo veel te weten komt over het dagelijks leven in en rond Putten.

Daarna weer terug gefietst richting het station en het dorp. Onderweg gestopt bij een pluktuin waar ook eten en drinken te krijgen was. Hier hebben we een heerlijke quiche gegeten en daarna de mooie tuin bekeken. Deze tuin was vrij druk, ook wel logisch want dit is een fijne manier om je eigen eten te plukken en ook even fijn eruit te zijn!

In het dorp Putten zelf eerst gekeken bij het Vrouwtje van Putten, het monument ter nagedachtenis aan de Razzia in 1944 en het herdenkingscentrum dat daar heel dichtbij staat. Stilstaan bij zo'n razzia, het leed dat mensen mee hebben gemaakt én de realisatie dat uiteindelijk hele normale mensen ertoe in staat waren dit te doen is altijd weer heftig, maar daarmee blijft dat ook des te belangrijker.

Het begon al wat laat te worden, dus we wilden door naar het museum De Tien Malen. Alleen toen we door Putten fietsten zagen we een koor zich gereedmaken om te gaan zingen. Daar konden we natuurlijk niet zomaar aan voorbij fietsen! Het koor bleek het Wapenvelder Piratenkoor De Zingende Padd'n en met een uiterst enthousiaste dirigent zong dit koor vele mooie zeeliederen. Bij bijvoorbeeld The Wild Rover kon ik het refrein enthousiast meezingen, hoewel me opviel dat niet alle toeschouwers even enthousiast meededen.

Na nog een korte stop bij een ander koor op een andere plek (het Shantyfestival vond plaats in Putten) zijn we doorgefietst naar het museum. Dit was aan de andere kant ten opzichte van het station net buiten het dorp. Hier kwamen we dus na een korte tocht door de bossen. Het personeel was zeer hartelijk en enthousiast. Na een fijn praatje bekeken we het museum met daarin veel aandacht voor het dagelijks leven rond Putten door de eeuwen heen. Erg fijn hoe de twee musea in Putten zoveel aandacht aan het dagelijks leven van vroeger schenken!

De malen waren overigens een interessant nieuw concept voor mij. Zoals ik het begrijp waren malen groepen van verschillende boeren die bepaalde gebieden in het bos en veengebied exploiteren. Niet om daar meteen te verbouwen of koeien te laten weiden, maar om de grond van de eigen boerderij met wat er gewonnen wordt  te verrijken. De malen maakten strakke afspraken hoe ze met hun stuk bos omgingen en elk jaar werd bijvoorbeeld midden in de bossen uitgebreid samen gegeten en besproken hoe ermee omgegaan moest worden.

Na dit museum nog even verder het bos ingereden om het zwaartepunt van Nederland te bezoeken! Hier heeft Heit heel Nederland met één vinger opgetild. Vooral een mooie reden om even de bossen in te gaan en we konden onze tocht in de bossen nog wat rekken door fout te rijden!

Teruggefietst naar het dorp. Daar bij de grote kerk ons fiets geparkeerd toen we zagen dat de finish van de marathon van Putten net werd opgeruimd. Dat evenement hebben we dus helaas verder gemist! Daarna wat te eten gehaald en gewandeld langs de verschillende kerken en de molen om nog een beeld van het dorp zelf te krijgen.

Vervolgens naar het station gefietst. Helaas zagen we de trein naar Zwolle net vertrekken, waardoor Heit uiteindelijk een uur moest wachten aangezien de trein op zaterdag maar eens per uur rijdt. Zelf kon ik na een half uur instappen en terug naar Den Haag reizen. In Amersfoort wéér een speciale trein gezien (helaas geen foto genomen…), namelijk de nieuwe type treinen van de NS: de Intercity Nieuwe Generatie. Van buiten zag dit er mooi uit, dus ik kijk ernaar uit om ermee te gaan reizen!

Kortom: een leuk dagje!