Geloof in de politiek (Rien Fraanje, 2024)
Naast een reisblog lijkt het me ook leuk over meer onderwerpen te schrijven. Vandaag een verslag van een boek dat ik zojuist heb uitgelezen "Geloof in de politiek" van Rien Fraanje. In dit boek schetst schrijver een verandering van de omgang met godsdienstvrijheid in twee cases: het voorgestelde verbod op rituele slacht en de verandering in omgang met gewetensbezwaarde ambtenaren van de burgelijke stand rond huwelijken van paren met hetzelfde geslacht.
In beide cases schetst de schrijver een overgang van procedureel naar programmatisch secularisme. Binnen procedureel secularisme wil de overheid een gelijk speelveld creëren voor verschillende religies en levensbeschouwingen en streeft naar vreedzame coëxistentie. Programmatisch secularisme streeft daarentegen naar een religievrije publieke ruimte en daarmee naar het verbannen van religieuze opvattingen naar het privédomein.
Vooral het voorbeeld van gewetensbezwaarde ambtenaren van de burgelijke stand rond huwelijken van paren met hetzelfde geslacht maakt dit duidelijk.Waar bij de invoering in 1999/2000 ruimte werd geboden om in de praktijk een goede omgang met gewetensbezwaren te vinden en de onvolprezen liberaal Halsema dit ooksteunde met de woorden: "Ook GroenLinks vond dat ruimhartig moest worden omgegaan met ambtenaren die principiële of religieuze bezwaren hebben tegen het huwelijk van homoseksuelen". Al had in de Eerste Kamer juist GroenLinks als enige fractie hier bezwaar tegen. Bij een initiatiefwetsvoorstel van Dijkstra en Schouw 14 jaar later waardoor je met gewetensbezwaren geen ambtenaar van de burgelijke stand kon worden, bleek een praktische omgang niet meer mogelijk en moest iedere ambtenaar aan de heersende norm voldoen.
Als iemand die een links-liberaal en progressief wereldbeeld probeert de verenigen met een doorleeft en ook publiek geloofsleven kan, kan ik niet anders dan programmatisch secularisme van harte voorstaan. In veel opzichten ben ik een minderheid met minderheidsopvattingen. Ook mijn links-liberale en progressieve vrienden wil ik hiertoe aanmoedigen. De afgelopen tijd laat soms te erg zien hoe onze ideeën niet de norm zijn en we zullen het van procedurele vrijheden moeten hebben. Anders zijn de demonstraties van bijvoorbeeld XR vooral irritant, buiten de heersende norm en moeten we dat maar afschaffen. Tegelijkertijd betekent dat uiteraard ook soms pijnlijke steun voor het demonstratierecht van Pegida en Farmers Defence Force.
Hiermee is voeding gegeven aan het idee dat elke ambtenaar volstrekt loyaal aan de bestuurder moet zijn en maar weg moet als je ergens niet mee eens is. Vooral in de beginfase van het huidige kabinet zag je die vaak gedachte terug. Misschien leuk als het over het huwelijk met paren van hetzelfde geslacht gaat, minder leuk als je opeens niks meer mag vinden van migratie of de rechtstaat. Door gewetensbezwaren in het ene geval geen ruimte te bieden, verklein je je eigen ruimte voor diezelfde gewetensbezwaren ook.
Het boek schetst een interessant analytisch kader, maar doordat het slechts twee cases bestudeert, waarvan maar één op twee punten in de tijd, is het lastig algemene oordelen te vellen over de tendensen. Ook het feit dat 1999/2000 gepoogd werd een uitermate belangrijke wet aan te nemen, verklaart mogelijk de oorspronkelijke grotere tolerantie voor gewetensbezwaarde ambtenaren. De matigende rol van de Eerste Kamein in beide cases laat een interessante rolvervulling van dit door sommigen overbodig geachte instituut zien.